تأثیرگذارترین نشریه قرن گذشته

دو سال پيش يكي از آخرين دفعاتي كه به دانشگاه تبريز رفته بودم، كانون آذربايجان شناسي دانشگاه نمايشگاه كتاب داير كرده بود و من كتاب ملانصرالدين در تبريز نوشته تاريخ نگار فقيد صمد سرداري نيا را از آنجا تهيه نمودم. پس از مطالعه كتاب كه با شخصيت جليل محمدقلي زاده و نشريه ملانصرالدين آشنا شدم جاي روشنفكراني همچون او و نشريه اش را در جامعه كنوني بسيار خالی ديدم. چند ماه پیش نشريه مشهور نيويوركر اقدام به معرفي كتابي در مورد ملانصرالدين نموده است كه در زير ترجمه این معرفی و قسمتي از عكسهاي منتخب آن را مي آورم

نشريه اي كه بيشترين تغيير را در جهان ايجاد كرد

وقتي كه كتاب به دست من رسيد، نمي دانستم كه از كجاي آن شروع كنم. ورق هاي اين كتاب حدوداً دويست صفحه اي گلاسه اي بود و پر بود از تصاويري كه به سختي مي شد مضامين آنها را فهميد تصاويري از مردان و زناني كه به مكان و زماني مربوط مي شدند كه من دقيقاً نمي دانستم. اين كتاب از نثر قوي برخوردار بود. كساني كه به خانه من مي آمدند و متوجه جلد زيباي نارنجي رنگ اين كتاب مي گرديدند آن را بر مي داشتند و پس از اينكه حدود بيست دقيق يا بيشتر ناپديد مي شدند از من مي پرسيدند كه آيا مي توانم اين كتاب را امانت بدهم يا نه. وقتي كه نوبت ناپديد شدن خودم رسيد چند جمله اول كتاب مرا بدرون خود كشيد:

چند سال پيش در يك روز سرد زمستاني در يك فروشگاه كتب دست دوم نزديك برج دختر باكو براي اولين بار به ملا نصرالدين برخورديم. در نگاه اول فكر كرديم كه كتاب به درد كلكسيونرها مي خورد. اندازه و وزن آن به قابل توجه بود و علاوه رنگ روشن و كيفيت چاپ آن، در بين كتاب هاي گرد گرفته باقي مانده ازدوران شوروي در مغازه فروشنده پيرش آقاي المان، به طرز مشكوكي به چشم مي زد. ما به ملانصرالدين خيره شديم، اين كتاب همچون يك زيباي غير قابل تصور به ما چشمك مي زد. كتاب ملا نصرالدين: نشريه اي كه ممكن است باشد، مي تواند باشد و بايد باشد، و موضوع اصلي آن ملانصرالدين كه قبلاً به آن اشاره شد، نشريه طنز آذربايجاني است كه در سه دهه اول قرن گذشته ميلادي در آذربايجان نشر مي يافت و در سرتاسر جهان اسلام از مراكش گرفته تا ايران خوانده مي شد. نصرالدين نام يك شخصيت قديمي است كه در اصل به  آسياي ميانه در دوره قرون وسطي مربوط مي گردد و در اين نشريه به عنوان معرف محتواي آن به كار گرفته شده است. اين كتاب مجموعه ايست از تصاوير زيبا كه خواننده را از طريق ظرافت هاي فرهنگي نهفته در آنها تعليم مي دهد. ملا نصرالدين پروژه اي است از همكاري هنرمندان اسلاو و تاتار  كه خود را بخشي از جدل ها و صميميت هايي معرفي مي كنند كه منطقه اوراسيا، از شرق ديوار سابق برلين تا غرب ديوار چين را در بر گرفته است. تلاش اين گروه در حول برخي مشتركات، اسلوب ها و طيف وسيعي از مفاهيم فرهنگي مي گردد و بر محيط غالباً فراموش شده اسلاو ها، قفقازي ها و آسياي ميانه اي ها متمركز مي شود.

ملا نصرالدين از بسياري جهات نشريه اي انقلابي محسوب مي شود. در زمان و مكاني كه در آن آزادي گفتار عملاً وجود نداشت، سردبير آن كاملاً واضح سياست، دين، استعمار، غرب گرايي، مدرنيسم، فقدان آموزش و تبعيض عليه زنان را با زبان طنز به نقد مي كشاند.( جالب است كه آذربايجان در امر حقوق زنان پيشرو بوده است. براي اولين بار در سال 1919 يعني يك سال قبل از ايالت متحده در آذربايجان به زنان حق راي داده شد.) همچنين با توجه به جمعيت زياد بي سوادان در آن دوره، نشريه به شكل هوشمندانه و دقيقي از تركيب تصاوير و متن بهره مند گشته است. متون آن نيز به نوبه خودش جالب توجه است. اين متون به جاي اينكه به زبان روسي يعني زبان دولت استعمارگر اين مردم نوشته شود، به زبان تركي آذربايجاني نوشته شده است. ويراستار اين كتاب در مرتب كردن متون آن وظيفه دشواري بر عهده داشته است، زبان تركي آذربايجاني با الفباي عربي زبان تركي آذربايجاني كه سابقه اي بيش از هزار ساله داشت، در سال 1928 توسط لنين به الفباي تغيير يافت. يك دهه بعد استالين آن را به الفباي كريل تغيير داد و در نهايت پس از سقوط شوروي دوباره به الفباي لاتين بازگشت.

اسلاو ها و تاتارها در با اين كتاب به تور دور دنيا مي روند و قرار است در ماه هاي باقيمانده سال در نقاط مختلف جهان تصاوير اين كتاب را به نمايش بگذارند.

در زير مي توانيد بخشي از تصاوير اين كتاب و توضيحات مربوطه را ببنيد: 

تصوير بالا: تولد نوزاد پسر در خانواده

تصوير پايين: تولد نوزاد دختر در خانواده

گوش فرا دهيد! افرادي كه مي خواهند از آموزش هاي نوين و مدرن استفاده كنند در حقيقت مي خواهند كه ما عقايد قديمي خود را فراموش كنيم و به جاي آنها افكار مشركانه داشته باشيم به هيچ وجه به آنها اجازه ندهيد كه چنين اتفاقي بيافتد

وكلاي مردم در اروپاي شرقي و آسيا نمي دانند كه اين يك دام است.  بر روي تله نوشته شده : بازي مجلس در اروپاي شرقي و آسيا

آفرين پسرم، مادرتو بزن

در حالي كه روسها، عثماني ها و يوگوسلاوها در پشت تصوير در حال لم دادن و استراحت هستند، اتريشي ها در حال به چنگ آوردن آلباني هستند. نگارنده مي نويسد : "اتريش در تلاش است تا آلباني را بدست آورد و به نظر مي رسد كه اتريشي ها فكر مي كنند در نهايت آلباني خود به خود تسليمشان مي شود" اتريش: در عنوان آن نوشته شده : ما بايد بسيار احطياط كنيم اگر كمي درخت تكان بخورد سيب آلباني خودش مي افتد به دست ما.

مرد قدرتمند كه در جلو كارگران نفت ايستاده است مي گويد: تا كنون كسي نتوانسته مرا شكست دهد ولي هيچ كس نيست كه مرا به كار گمارد. ريیس روسي به زبان روسي جواب مي دهد: مهم نيست، در هر صورت كاري هم وجود ندارد. 

یكي از اعضاي ترك هاي جوان در حالي كه چند كارمند پير و عوامل دستگاه امنيتي امپراتوري عثماني را با افسار به دنبال خود مي كشد، به آنها مي گويد: كافيه، شما 32 سال حكومت كرديد.

اين سلاح ها هميشه آسيب نمي زنندو هم بري دعوا و هم براي عزاداري لازم هستند، نگارنده به كنايه مي گويد: با تو جه به موقعيت شيعيان و مسيحيان پروتستان مي توانند در كنار هم با اين سلاح ها تمرين كنند.

سمت راست: جهان مومنين

سمت چپ: دنياي شياطين

پسر برو يك نسخه از ملا نصرالدين بخر و بياور بدون اينكه كسي بفهمد. نگارنده مي گويد: در حالي كه مضامين ملانصرالدين دستگاه ديني و عقب ماندگي هاي آن را تقبيح مي كند، روحانيون ديني به صورت مخفيانه هم كه شده ملانصرالدين را مي خوانند.

یك كاريكاتور جسورانه در مورد نقش روحانيون ديني در تشكيل مجلس ملي ايران

به دلايلي كه خارج از اختيارات ما بود اين صفحه خالي از نوشته است!

جليل محمد قلي زاده